Τα στερεότυπα είναι οι ετικέτες, δηλαδή τα προκατασκευασμένα σχήματα αντίληψης, που παρεμβάλλονται στην πραγματικότητα και την αντίληψη που πάμε να σχηματίσουμε γι’ αυτή την πραγματικότητα, προκαλώντας απλοποιήσεις και γενικεύσεις που τη διαστρεβλώνουν.
Ο όρος στερεότυπο που καθιερώθηκε από τον κοινωνιολόγο Walter Lipmann περιγράφει αυτές ‘‘τις ιδέες, τις εικόνες, που είναι έτοιμες μέσα στο κεφάλι μας και παρεμποδίζουν τη λειτουργία της κρίσης, γιατί υπάρχει μια εκ των προτέρων διαμορφωμένη κρίση’’
Οι τυποποιημένες – είτε θετικές είτε αρνητικές – αυτές κρίσεις προσδίδουν στον άνθρωπο που έχουμε απέναντί μας συγκεκριμένα χαρακτηριστικά κατατάσσοντάς τον σε μία συγκεκριμένη ομάδα. Πιο απλά, οδηγούμαστε σε γενικεύσεις και βγάζουμε τα συμπεράσματά μας για έναν άνθρωπο που βλέπουμε με βάση παράγοντες όπως π.χ. το χρώμα του δέρματος, τον τρόπο ένδυσης, το φύλο κ.ά
Η θεωρία της ετικετοποίησης (Labeling Theory) είναι η βασική θεωρία στην οποία ενυπάρχουν τα στερεότυπα και η αυτοεκπληρούμενη προφητεία, ενώ άρρηκτα συνδεδεμένα ακολουθούν το στίγμα και οι προκαταλήψεις.
Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, η αποκλίνουσα συμπεριφορά δεν είναι απαραίτητα άσχημη ή μεμπτή. Ωστόσο, η διαφοροποίηση από το σύνολο και η τάση της πλειοψηφίας να καταδεικνύει αρνητικά τη μειοψηφία, είναι τα χαρακτηριστικά που καθορίζουν το αποκλίνον ως κάτι που δεν συμβαδίζει με τις πολιτισμικές και πολιτιστικές νόρμες. Συνέπεια όλων αυτών είναι οι διακρίσεις και η περιθωριοποίηση.
Ο Καναδός κοινωνιολόγος Έρβινγκ Γκόφμαν, υποστήριζε ότι οι αποκλίνοντες χωρίζουν τον κόσμο σε απαγορευμένα μέρη, όπου η ανακάλυψη προϋποθέτει έκθεση και κίνδυνο, σε μέρη όπου γίνονται επώδυνα ανεκτοί ή μέρη όπου μπορούν να εκτίθενται χωρίς να υποκρίνονται ή να αποκρύπτουν τη ταυτότητά τους.
Η εξελιγμένη (και κυρίως ανθρωπιστική) κοινωνία οφείλει να σέβεται και αποδέχεται την ποικιλομορφία. Όταν η ανθρώπινη σκέψη φιλτράρεται μέσα από στερεοτυπικές αξίες δεν υπάρχουν πολλά περιθώρια να αναπτυχθεί το διαφορετικό κι όταν αυτό καταφέρει να εμφανιστεί, πρέπει πάντα να μάχεται, να αποδείξει την αξία της ύπαρξής του.
Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε πόσο επηρεάζεται η συμπεριφορά μας, όταν λειτουργούμε βάσει στερεοτύπων ή προκαταλήψεων, καθώς έχει ως συνέπεια την υπονόμευση της ικανότητάς μας να αναπτύξουμε και να συντηρήσουμε τις σχέσεις μας.
Αν αντιληφθούμε ποιες είναι οι νοοτροπίες και οι τύποι της συμπεριφοράς μας, θα μπορέσουμε αυτόματα να καταλάβουμε ότι και οι άλλοι άνθρωποι – ανεξάρτητα από τα χαρακτηριστικά που τους στιγματίζουν – μπορεί να νιώθουν ή να σκέφτονται με τον ίδιο τρόπο. Αν θέλουμε να μιλάμε για αποτελεσματική ή ουσιαστική επικοινωνία τότε αυτός είναι ο τρόπος. Αν μη τι άλλο, ας αποφεύγουμε να πούμε ή να κάνουμε πράγματα που προσβάλλουν τον άλλο και διαιωνίζουν απαρχαιωμένα ρατσιστικά και σεξιστικά στερεότυπα.