Μία προσέγγιση στο φαινόμενο των fake news αλλά και τα μεγάλα ερωτηματικά για την ποιότητα της ενημέρωσης και τις προκλήσεις στην Δημοσιογραφία.
Αυτό που αποκαλούμε ειδήσεις δεν είναι άλλο από πληροφορίες για επίκαιρα θέματα. Μελετητές όπως ο Robert Park το 1940 ορίζουν τις ειδήσεις ως γνώση με εφήμερο χαρακτήρα που κινείται ανάμεσα στην εμπειρική και τη συστηματική γνώση.
Την προ διαδικτύου εποχή , που η ενημέρωση ακολουθεί ένα μονόδρομο μοντέλο πομπού – δέκτη, τα μέσα ενημέρωσης διαμορφώνουν τις ειδήσεις μέσα από πλαίσια που έχουν σκοπό να κάνουν το γεγονός κατανοητό στο κοινό. Ο Μάννιγκ το 2007 παραδέχεται ότι «η πρακτική της δημοσιογραφίας ενέχει παράλληλα τη διαδικασία κατασκευής ή συγκρότησης της πραγματικότητας».Έτσι, το κοινό μοιραία υιοθετεί το σύστημα πλαισίων των ΜΜΕ με αποτέλεσμα να αποκτά παρόμοια οπτική της «πραγματικότητας».
Το διαδίκτυο αλλάζει τις ισορροπίες . Ο Dan Gillmor το 2004 πρώτος εντοπίζει πως η μετάβαση από το Web 1 στο Web 2 σηματοδοτεί μια νέα εποχή όπου ο πολίτης παράγει περιεχόμενο, επισημαίνοντας μάλιστα την «φυσική προέκταση των δυνατοτήτων του διαδικτύου στο δημοσιογραφικό πλαίσιο». Η παραγωγή περιεχομένου από μη δημοσιογράφους ξεκινά από τα blogs και περνά στα social media. Το «πρώην κοινό» κάνοντας χρήση δημοσιογραφικών εργαλείων γίνεται μέλος στην αλυσίδα της δημόσιας ενημέρωσης.
Η δημοτικότητά των social καλπάζει μετατρέποντάς τα σε έναν – αν όχι κυρίαρχο- δυνατό παίκτη στη διάδοση πληροφοριών αλλά και στη διαμόρφωση του κοινωνικού, οικονομικού και πολιτικού γίγνεσθαι. Παράλληλα, οι δωρεάν υπηρεσίες που απολαμβάνει ο χρήστης, αποτελούν πηγή πλούτου για τους οξυδερκείς τεχνοκράτες που έκαναν πράξη την ιδέα της κοινωνικής δικτύωσης.
Τα παραδοσιακά ΜΜΕ προσπαθούν να προσαρμοστούν στο νέο τερέν της αμφίδρομης πληροφόρησης που θέτει η νέα τεχνολογική πραγματικότητα. Από τη μία εμφανίζονται νέα εργαλεία, δυνατότητες, και πρόσβαση σε ακόμα περισσότερες πηγές που είναι στη διάθεση δημοσιογράφων αλλά και «πολιτών» . Από την άλλη δημιουργείται ένας τεράστιος όγκος πληροφορίας ο οποίος δεν μπορεί να ελεγχθεί.
Ο Ramone το 2003 επισημαίνει ότι μέσα στο πλαίσιο της ανταγωνιστικής καπιταλιστικής οικονομίας τα Μέσα χάνουν το ρόλο του ρυθμιστικού παράγοντα μεταξύ πολιτών και εξουσίας. Επιπλέον δημιουργούνται συνθήκες μείωσης του κόστους της λειτουργίας των ΜΜΕ τα οποία βάλλονται από σκληρό ανταγωνισμό .
Όμως, η κρίση στον Τύπο δεν είναι μόνο αποτέλεσμα της αλλαγής του επιχειρηματικού μοντέλου των μέσων λόγω του διαδικτύου. Οι ρίζες της βρίσκονται σε πιο ουσιαστικές συζητήσεις για το τί σημαίνει ενημέρωση και το ποιος είναι ο ρόλος των δημοσιογράφων οι οποίοι χωρίζονται σε δύο στρατόπεδα απέναντι στη νέα αυτή πραγματικότητα: Οι μεν αντιδρούν αμυντικά υποστηρίζοντας τις αρετές της παραδοσιακής προσέγγισης της ενημέρωσης και οι δε να προσπαθούν να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες με το ρόλο του πυλωρού που εξασφαλίζει την μετάδοση αξιόπιστων πληροφοριών.Το μεγάλο στοίχημα των Μέσων κατά τον Boltz είναι η διαχείριση της προσοχής η οποία έχει συνέπεια τη χαλάρωση της αυστηρότητας των κριτηρίων για την δημοσίευση μιας είδησης.
Τα ψεύτικα νέα δεν είναι και τόσο νέα. Η μάχη των κλικς και των στατιστικών επισκεψιμότητας γέννησε νέους τρόπους πρόκλησης της (δεδομένης) ανθρώπινης περιέργειας. Η ψηφιακή διαφήμιση είναι αποτελεσματική. Μεγαλύτερος της φαν, ποιος άλλος από τον Ντ. Τραμπ ο οποίος ξόδεψε 160 εκατομμύρια δολάρια που του εξασφάλισαν την προεδρία των Η.Π.Α. Ο όρος fake news είναι νέος, η τεχνική όμως, παλιά. Πρόκειται για προπαγανδιστική προσπάθεια επιρροής του κοινού με τη βοήθεια της τεχνολογίας. Τα fake news δεν συμβαίνουν μόνο στο χώρο της Πολιτικής. Με την ανατολή του διαδικτύου απέκτησαν διάφορες μορφές και εξειδίκευση στο να παραπλανούν (και να διασκεδάζουν).
Παραδοσιακά, τα γεγονότα ήταν αυτά που «γεννούσαν» την πληροφορία και την είδηση. Στην εποχή των «Fake news» συμβαίνει το αντίθετο: Η πληροφορία είναι αυτή που δημιουργεί γεγονότα. Αληθής ή ψευδής είναι αδιάφορο. Σημασία έχει μόνο η πληροφορία που διαχέεται σε εκατομμύρια χρήστες μέσα σε λίγα λεπτά, καθώς και η εντύπωση που προκαλεί.
Η εποχή των «ψευδών ειδήσεων» έχει οδηγήσει σε ένα «post truth» αλλά και σε ένα «post facts» περιβάλλον. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν το γεγονός ότι το λήμμα που κατέκτησε τη πρωτιά στο λεξικό της Οξφόρδης για το 2016 ήταν η «μετα-αλήθεια».
Η εποχή των «ψευδών ειδήσεων» είναι σύμπτωμα της εποχής της «μετα-αλήθειας», μίας κατάστασης όπου η έννοια της «αλήθειας» και του «γεγονότος» σηματοδοτεί τη μετάβαση από την κοινωνία των «γεγονότων» (Society of Facts) σε μια κοινωνία των δεδομένων (Society of Data). Μέσα διαδικτυακό οικοσύστημα που συνεχώς μεταβάλλεται ο κάτοχος των περισσότερων δεδομένων, είτε small data είτε big data, μέσω του online profiling θα είναι και αυτός που θα ελέγχει και τις εναλλαγές του «public sentiment» του μεγάλου κοινού.
Το φιάσκο του δημοψηφίσματος για το Brexit αλλά και η εκλογή του Ντόναλντ Τράμπ, ήταν μία καλή αφορμή δημιουργίας συνεργασιών για αντιμετώπιση του φαινομένου των fake news: Λίστες από websites που αναπαράγουν ψευδείς ειδήσεις, ομάδες διασταύρωσης (fact checking), συμμαχίες τεχνολογικών κολοσσών αλλά και νέες τάσεις-οπτικές για την δημοσιογραφία δοκιμάζονται σε real time συνθήκες αναζητώντας την βέλτιστη λύση σε μία νέα εποχή που έχει ανατείλει και απειλεί τον παραδοσιακό τρόπο ενημέρωσης.
Η δημοσιογραφία μέσα στα νέα δεδομένα εξελίσσεται, εξειδικεύεται, προοδεύει όπως και το ίδιο το κοινό. Άλλωστε, είναι συγκοινωνούντα δοχεία μέσα σε έναν ζωντανό οργανισμό που λέγεται κοινωνία. Η «πραγματικότητα» είναι ίδια για όλους: Δεν υπάρχει μία απάντηση, δεν υπάρχει μία αλήθεια. Η αλλαγή και η προσαρμογή είναι η μεγαλύτερη πρόκληση που έχουμε να αντιμετωπίσουμε. Έχει συμβεί στο παρελθόν και θα ξανασυμβεί στο μέλλον.
